KAMERAYA BAKMAK ZORUNDASIN

Yusuf Kenan Yanık

On dokuzuncu yüzyılda insan hayatına giren teknolojik yenilikler, yazarlık mesleği ve yayıncılık faaliyetleri ^[1]Mert Öksüz – Muharrir ve Matbuat: On Dokuzuncu Asırda Yazarlık Mesleği ve Babıali Çevresinde Yayıncılık Faaliyetleri, Libra, 2022. üzerine çıkan bir çalışmayı, bugün yeni şeylere aynı ilgiyi duyup duymadığımız hakkında notlar alırken biraz kurcaladım. Yeniliklerin, kültürel alanları kökten şekillendirdiği üzerine Marshall Berman’ın on dokuzuncu yüzyıl modernliğine özgü teknolojik gelişmeleri sayarken ilk göze çarpan şeylerin buharlı makine, otomatik fabrika, demiryolları, devasa sanayi bölgeleri ve kentleşme olduğunu belirtir; sonrasında ise yine bunlarla bağlı olarak toplum arasındaki iletişimin çapını git gide genişleten günlük gazete, telgraf, telefon ve her tür iletişim aracını sıralar.  Öte yandan aynı dönemlerde Sadullah Paşa da On Dokuzuncu Asır’ında teknoloji ve matbaacılığa dair düşüncelerini bir beyitle ifade eder:

 “Münevver eyledi ezhânı intişâr-ulûm
Mükemmel eyledi noksâni feyz-i matbuat.”

Dolayısıyla on dokuzuncu yüzyıldaki gelişmelerle yepyeni bir dünya ve bambaşka bir müfredat söz konusu olmuştu. Matbaanın yazılan sözü belli bir boyut ve görsellikle teknik olarak yeniden üretebilmesi, geleneksel sanatlardaki biricik eser algısını değiştirirken sınırsız sayıda kopyalama imkânı verdi. Söz konusu değişimler aynı zamanda insanın ve toplumun algı değişimini de beraberinde getirmiştir. Algı değişimiyle beraber matbaanın etkisi kaçınılmaz olup sözlü kültür ve basılı söze bakışlar farklılaşmaya başladı. Mesela McLuhan, matbu metinlerin görsel sınırlarla yorumlanan bir hayatı; sözlü kültürün ve yazmaların ise işitme duyusuyla algılanan bir dünyayı temsil ettiğini söylemektedir.

Yukarıdaki görüşlere benzer birçok kaynak bulunabilmekle beraber yeni kültür alanı olan “matbuat” yani yayıncılık faaliyetleriyle; istihdam ve eser üretmek gibi pratiklerimiz de değişti diyebiliriz. Eser üretmek ve istihdam elde edebilmek açısından matbaanın nüfuzu hep artarak devam etti. Çünkü bir yandan eseri var eden en önemli unsur oldu bir yandan da para kazandırdı, kazandırıyor.

Ancak bu görüşlerin tamamı on dokuzuncu yüzyılda yapılan edebiyat ile düşünülüp onaylanmışken günümüz edebiyatında da yine onaylanabilecek mi? Hayır. Kameraya bakmak zorundasın.

Kamera Kenan Yanık Yusuf